Salafi Burn out of Salafi Growth?

Onlangs kwam er weer een artikel voorbij die kort mijn aandacht trok. Een artikel waarvan er dertien in een dozijn gaan, veel van dit soort artikelen hebben we inmiddels de afgelopen 10+ jaar voorbij zien komen. Het was een artikel over de regelmatig opgegooide term ‘Salafi burn out’. Waarin er gesteld wordt dat vooral Salafisten hier last van zouden hebben en dat het een teken zou zijn dat het Salafisme op zijn retour is.

Bij veel van dit soort artikelen is er meestal simpelweg sprake van een persoonlijke ervaring van de auteur. Vooralsnog is er geen uitvoerig onderzoek gedaan specifiek naar dit zogenaamde fenomeen, en is er beperkt over geschreven. Vaak is het ook zo dat de auteurs van dit soort artikelen aan het schrijven zijn gegaan vanuit onderbuikgevoelens. Omdat zij vanuit eigen religieuze oriëntatie al bij voorbaat iets tegen het Salafisme hebben. Maar hoe dan ook maakt dit het niet minder belangrijk voor ons om erbij stil te staan.

Ik zal daarom heel kort stilstaan bij deze term dit vanuit 2 oogpunten:

1- Mijn persoonlijke ervaring

2- Vanuit historisch en socialogisch oogpunt

Persoonlijk herken ik me niet in de tendens hoe deze vaak beschreven wordt. Wat ik vooral meer zie en ervaar is een volwassenwording bij “Salafisten”, ik noem dit ‘Salafi Growth’. Salafisten heb ik tussen haakjes geplaatst omdat het een parapluterm is geworden. Tevens ook omdat ik mij wil focussen op Salafisme als historisch fenomeen, zoals deze wordt beschreven door academici, en niet vanuit mijn eigen overtuiging van wat het ware Salafiyyah is.

Ik spreek over een Salafi Growth waarbij Salafisten zich losmaken van de sektarische vorm (al-Hizbiyyah) die het Salafisme soms heeft aangenomen. Vervolgens hier uitgroeien (grow out), om zich naar een bredere beleving van het Salafisme te gaan vormen, waar er meer besef is over het culturele en wetenschappelijke erfgoed van de Islaam. Waar men beter geïnformeerd raakt over de verschillende opinies die er bestaan in het wetenschappelijke islamitisch spectrum. Men beter leert omgaan met meningsverschillen (masâ`il al-idjtihâdiyyah) en met andersdenkende moslims. Dit alles hoeft niet te betekenen dat men afdoet aan de overtuiging (‘Aqîdah) zelf of dat men ineens zich liberaler gaat opstellen. Maar de volwassenwording in het Salafisme zorgt ervoor dat men zich anders profileert hierin, minder rigide is waar dit niet nodig is.

Mijn punt is dat burn-out een misleidende term kan zijn, daarmee wil ik niet in zijn geheel eraan voorbij gaan. Er is zeker sprake soms van bepaalde ontwikkelingen bij individuen wat men zou kunnen omschrijven als een burn-out. Maar daar kunnen diverse oorzaken aan ten grondslag liggen. Oorzaken die veel genuanceerder zijn dan wat vaak geschreven wordt door auteurs van dit soort artikelen.

Drijfveren voor het aanhangen van Salafisme

De beweegredenen voor personen om zich te gaan toeschrijven aan Salafisme zijn talloos. Sommigen hebben een sociale behoefte, zoeken een gemeenschapsgevoel of zijn op zoek naar een identiteit en vonden dat bij Salafistische groepen, moskeeën, stichtingen. Dit soort Salafisten zijn in mijn ogen vooral goed in het reproduceren van aangeleerde dogma’s (kloppend of niet), lijstjes van namen van geleerden, en blind volgen wat hun predikers hen aanleren. Het lijstje van geleerden die zo een salafist als een uit het hoofd geleerd rijmpje kan opdreunen zijn vaak geleerden die door de desbetreffende groep – waar hij zich aangesloten heeft – als gerenommeerd worden neergezet. Maar in de meeste gevallen weet deze salafist verder weinig tot niets inhoudelijks over de werken van deze geleerden, en dat is veelzeggend.

Het is dus vooral veel na-apen en zich conformeren aan de peergroup zowel qua overtuigingen als in uiterlijke kenmerken. Ik noem dit soort Salafisten ‘lege huls Salafisten‘. Dit zien we overigens niet alleen bij Salafisten maar ook bij andere groepen in de Islaam. Ook bij bekeerde moslims zien we dit fenomeen, die de Islaam zijn gaan aanhangen om allerlei sociologische en psychologische redenen. Dit hoeft niet perse een probleem te zijn, want Allâh leidt op verschillende manieren, maar als de drijfveer daartoe beperkt blijft zonder verdieping in de overtuiging (‘Aqîdah) van de Islaam dan kan dit problemen opleveren bij beproevingen. En hangt men meer een soort van theekransjes Islaam aan.

‘Watered down’ versie van het Salafisme

Een andere fenomeen is dat Salafisten, vooral in het Westen, een ‘watered down’ versie van het Salafisme voorgeschoteld krijgen in stichtingen en moskeeën. Dit komt omdat veel salafisten niet het academische niveau hebben om dieper in te gaan op waar deze da’wah daadwerkelijk voor staat, ik durf zelfs te stellen de meesten in het Westen niet. Dit begint al bij het feit dat het gros van de Salafisten (en westerse moslims in het algemeen) het Arabisch niet beheersen, hierdoor zijn ze afhankelijk van vertalingen en hier is precies waar de schoen wringt. Want wie levert hen deze vertalingen? Dat zijn meestal de moskeeën en instellingen in het Westen die pas in de jaren 90 zich ontpopten. En daar ligt ook precies het probleem. Het Salafisme werd daarmee uit zijn bredere wereldwijde context getrokken, en de Salafist kreeg een slap aftreksel aangeboden. Beperkt tot een miniem groepje geleerden welke gevolgd word door de desbetreffende instelling of stichting waar deze westerse moslim bij terecht kwam.

Lege huls salafisten meer risico op burn out

Deze sociale kant van de beweegredenen voor moslims om zich aan te sluiten bij Salafistische bewegingen wordt goed omschreven in ‘Straying from the Straight Path: How Senses of Failure Invigorate Lived Religion’ (2018 Daan Beekers and David Kloos). Men zou hiernaar kunnen terugkeren om dit fenomeen verder uitgewerkt te zien. Het Salafisme aanhangen (of de Islaam an sich) vanuit deze sociologische, psychologische  beweegredenen zonder dat men zichzelf daarna dieper ontwikkeld in de daadwerkelijke overtuiging (‘Aqîdah) en methodologie (Manhaj)  kan ertoe lijden dat men een burn-out op kan lopen.

Zoals bijvoorbeeld bij Salafisten die door aanhoudende onderlinge fitan (onenigheid) van een koude kermis thuiskwamen. De roze wolk die men zichzelf aangeleerd had verdween, de zeepbel waar deze stichtingen deze personen in lieten leven werd doorgeprikt. Als je dan niet met gegrondveste overtuiging as-Salafiyyah gevolgd heb, kun je inderdaad een burn-out oplopen, je ontgoocheld voelen omdat je zeepbel is gepopt. Ineens de geleerden die je op een ongezonde en onrealistisch voetstuk had geplaatst, vielen daarvan af. Deze Salafisten lopen het risico om een burn out op te lopen, waarbij men door de ontgoocheling alles loslaat of heftig verminderd in het praktiseren. Wil overigens nog steeds niet betekenen  dat men algeheel afstapt van de overtuiging van het bredere Salafisme, en dit zie ik veel om mij heen.

Salafisme in een bredere historische context

Ik spreek ook over een volwassenwording van het Salafisme in met name het Westen, omdat het Salafisme natuurlijk in Europa/Amerika een vrij nieuw fenomeen was. Waarbij het teruggevoerd kan worden naar eind jaren 80 begin 90, heel pril dus allemaal en daarom dus nog niet volwassen. Als wij daartegenover de ontwikkelingen zetten van de heropleving van de ‘Ahl al-Hadieth/Salafiyyah‘ in de Arabische wereld en in het Indische subcontinent. Dan krijgen we een heel ander perspectief te zien, en plaatsen we Salafisme in een bredere historische context.

Wat we dan juist te zien krijgen, wat betreft de zogenaamde Salafi Burnout, is alles behalve dat Salafisme op zijn retour zou zijn. Een burn-out volgt meestal na een lange periode van intens actief zijn, het komt niet voor wanneer je voor een lange periode inactief bent. In die zin zou je dus zelfs kunnen stellen dat deze zogenaamde Salafi burn-out juist positieve tekenen zijn i.p.v. negatief. Niet voor de desbetreffende individu zelf natuurlijk, maar het laat wel zien dat er veel energie en activiteit aan de gang is als het gaat om het Salafisme. De geclaimde burn outs kunnen dan gezien worden als de gevolgen van bepaalde uitzonderlijke extreme excessen in de algehele Salafisme golf, maar niet de norm.

Dat de invloed van het Salafisme toeneemt wordt ook sterk onderbouwd door vele academische onderzoeken. De exponentiële groei aan literatuur over het Salafisme onderschrijft deze stelling nog meer. Salafisme is booming, groeit onverminderd verder en is een wereldwijd fenomeen. Hetzij in verschillende vormen en uitingen, waar ik persoonlijk wellicht niet altijd inhoudelijk mee eens ben vanuit mijn eigen religieuze oriëntatie en begrip van wat as-Salafiyyah behoort te zijn.

Salafisme Growth en de burn out van Traditional Scholasticism

Kortom er zijn teveel variabelen en beweegredenen om te spreken over een fenomeen zoals Salafi Burn out. Sterker nog, zoals hierboven reeds behandeld, als we het plaatsen in de bredere historische context is het tegenovergestelde waar te nemen. De invloed van het Salafisme (in de breedste zin van het woord) is ongekend en volop in ontwikkeling, verre van stagnering. Dit i.t.t. wat men noemt ‘Traditional Scholasticism‘, een omschrijving welke vaak gebruikt wordt in academische werken om de wetscholen-Islaam mee te omschrijven. Waarbij men zich beperkt tot de eigen wetschool en haar vastliggende tradities en wetschool boeken. Een Islaam beleving welke omschreven wordt als ‘jaamid’ (versteend, niet flexibel), waarbij de deuren van Idjtihaad gesloten zijn.

Deze beleving van Islaam leent zich slecht voor nieuwe ontwikkelingen en is hierdoor geheel niet aantrekkelijk voor moslims in de 21e eeuw. Het wordt door historici soms ook als een van de redenen aangedragen voor het verval van het Ottomaanse rijk, omdat het niet kon meebewegen met de snelle veranderingen in de wereld daar het vasthield aan een statische Islaam. Het is daarom ook een wereldwijd fenomeen dat juist deze beleving van de Islaam op zijn retour is. Wat ik ergens ook jammer vind, want het belang van wetscholen en de eeuwenlange traditie die het met zich meebrengt moet geëerd worden en in stand worden gehouden op een verantwoorde wijze. Maar niet op een starre en rigide wijze waarbij men zich verstoken houdt van de rijkdom aan kennis uit andere wetscholen.

De kern en grondhouding van het Salafisme

Dit is dan ook waar het Salafisme in zijn kern voor staat, waarbij de vier wetscholen een belangrijke rol spelen in de erfenis van de moslim. Maar deze wetscholen niet blind gevolgd (taqlid) worden waardoor de dynamiek van de Fiqh verloren gaat, een dynamiek die het altijd genoot in de eerste 3 generaties van de Islaam. De methode waar de Ahl al-Hadith en de Hanbalieten voor stonden ten tijden van het Abbasieden Khalifaat, voor de ontwikkeling, vorming en consolidatie van de wetscholen. De Ahl al-Hadieth in het algemeen en de Hanbalieten in het specifiek waren de protagonisten in het behouden van de zuivere Islaam en het terugkeren en vasthouden aan de bronnen van de Islaam: De Qur’ân en de Sunnah en het begrip van de Selef.

Zoals ook omschreven wordt in de introductie van het boek ‘Global Salafisme‘:

“As Bernard Haykel shows in chapter 1, the name Salafism goes back to the Ahl al-Hadith during the Abbasid caliphate, who concentrated on the study of the hadith as a means to purge Islam of non-Muslim accretions. As the means to return to the pristine purity of Islam, Salafism preaches a return to the study of the basic sources of Islam, the Qur’an and the Hadith, and rejects taqlid or the “blind” following of the four canonical law schools (madhab) and therefore accepts Idjtihad, or individual interpretation, albeit,along strict lines.” (Global Salafism, blz 4)

Dit alles om de ‘Aqidah van Ahl as-Sunnah wa l-Jamaa’ah te behouden en te zuiveren van onislamitische invloeden die in de rijke culturele traditie van de moslims zijn binnnengeslopen.

Dit alles toont aan dat er  geen sprake is van een algehele Salafi Burn out, maar eerder van een Salafi Growth. Plaatsen wij het in de bredere internationale en historische context, dan  laat het zien dat het Salafisme en de algehele ‘Sahwah al-Islâmiyyah‘ (Islamitische heropleving) nog steeds springlevend is! En dat de Oemmah opzoek is naar haar verloren glorie van weleer, waarbij de liefde voor de eerste drie generaties van de Islaam een diepgewortelde liefde is welke stevig is genesteld in de harten van de moslims. Een liefde die niet is geblust door de val van khalifaten, niet is verwoest door Mongolen invasies, niet is verdreven door Inquisities, niet is onderworpen door Kolonialisme, en niet is uitgeroeid door Neo-Imperialisme.

Om af te sluiten plaats ik hieronder een aantal westerse academische werken die de strekking van mij verhaal onderbouwen, dat het Salafisme alles behalve op zijn retour is en enkel maar in invloed toeneemt.

• Global Salafism – Islam’s New Religious Movement
• Salafism after the Arab Awakening,
• Salafism in the Maghreb,
• Islamic Revival in British India Deoband, 1860-1900

En nog veel veel meer.